Digitale blikvernauwing .. ?

Samenvatting

Leren leerlingen van nu echt anders omdat ze digital natives zouden zijn? Ik heb zo mijn twijfels. De essentie van het gebruik van onderwijstechnologie ligt elders.

Immigrant

Ik kreeg mijn eerste email adres toen ik halverwege jaren 1990 ging studeren. Iemand een mailtje sturen buiten de universiteit kon alleen met een ingewikkelde serie cijfers en tekens die je aan het email adres van de bestemmeling moest toevoegen. Ik slaagde er na een aantal pogingen in. De gelukkige was mijn zus die toen een tijdje in de VS woonde; en de enige persoon die ik kende die ook een email adres had.

Volgens de theorie van Prensky ben ik daarmee een digital immigrant. Ik ben niet opgegroeid met de digitale technologie die we nu zo gewoon vinden. Die bestond gewoonweg niet toen ik zelf kind en tiener was. Het dichtst in de buurt kwam de commodore 64 van een buurjongen, de mario bros handheld van een vriendje (zo jaloers was ik!) en later tetris. De telefoon stond bij ons thuis op de gang. Ik heb denk ik welgeteld een keer een groepstaak op school op de computer gemaakt: met een klasgenoot achter het zwart-groene monochroom scherm van zijn ouders, wordperfect 5.1 en een matrixprinter (papier met van die gaatjes aan de zijkant).

Gelukkig kun je dingen snel leren, en ik heb niet gevoel dat ik op achterstand sta. Ik kan me geen leven meer voorstellen zonder internet en eigenlijk ook al niet meer zonder mobiele data. Voor de jeugd van tegenwoordig is het uiteraard anders. Zij zijn – volgens de theorie – de digital natives: internet, social media en mobiele data zijn voor hen even gewoon als het water dat ze drinken. Het kadert hun leven; beïnvloedt hoe ze zich tot elkaar verhouden en kleurt hun blik op de toekomst.

Wat ziet een native?

Tot zover de theorie. De kanttekeningen zijn gekend: digitale competenties lopen uiteen en niet alle jongeren hebben gelijke toegang tot technologie. Niettemin: de smartphone is zo langzamerhand alomtegenwoordig. En zo op het eerste gezicht gebruiken mijn leerlingen hem niet heel anders dan ik. Maar hoe mijn leerlingen communicatie-technologie gebruiken en welke plaats het inneemt in hun leven? In alle eerlijkheid: ik heb er geen flauw idee van. Streven ze mij mijlenver voorbij? Weten en doen zij dingen waar ik geen benul van heb? Hoe groot is hun digitale wereld?

Mijn blik viel enkele weken geleden op een berichtje in De Morgen:
“Miljoenen mensen wereldwijd zeggen geen internettoegang te hebben. Maar Facebook, ja, dat gebruiken ze wel. De sociaalnetwerksite groeit, zeker in landen waar het internet nog een inhaalbeweging aan het maken is, uit tot een nieuw soort browser voor veel mensen.”

Dat het ‘miljoenen mensen’ betreft, werd becijferd door extrapolatie van enquêteresultaten uit Indonesië en Nigeria. Niet bepaald exact. Maar het beeld is wel prikkelend. Ik zie het ook bij vrienden en collega’s: facebook is het primaire portaal naar het internet geworden en steeds vaker lijkt er geen noodzaak of wens meer facebook überhaupt nog te verlaten. Facebook wordt het internet zelf. Wat we daarop het te zien krijgen wordt voor een (groot?) deel bepaald door de motieven van adverteerders.

Geldt dit ook voor mijn leerlingen? Misschien niet. Maar ik heb ook geen reden om te geloven dat zij als digital natives met een onderzoekende en nieuwsgierige houding op zoek gaan naar informatie en bronnen kritisch tegen elkaar afwegen. Mijn vermoeden is dat veel van hun digitale interactie het equivalent is van de briefjes die wij vroeger verstopten in elkaars fietsbel.

Reflectie

Wat betekent dat voor het gebruik van ICT in mijn eigen lessen? Ik ben absoluut voorstander  van het gebruik van onderwijstechnologie om het leerproces te versterken, zelfstandig leren aan te moedigen en differentiatie te faciliteren. Net als enkele medestudenten ben ik gecharmeerd van flipped learning (zie Anouk Geypen, 1 maart, en diverse bijdragen in vorige jaren). De oefenstage is ook een fijne proeftuin en ik ben heel benieuwd hoe mijn leerlingen in 3 ASO deze week aan de slag gaan met een zelfstandig begeleide taak, waarbij ze in groepjes op zoek gaan naar (online) informatie en die moeten verwerken in een presentatie. Ik hoop in ieder geval meer inzicht te verkrijgen in hun online vaardigheden en het vermogen om verschillende bronnen tegen elkaar af te wegen. 

Maar ik sta kritisch tegenover sloganeske verhalen waarin onderwijstechnologie noodzakelijk wordt geacht om nog aan te kunnen sluiten bij de ‘natural, exploratory, and interactive learning style of students today’ (Forzani & Leu, 2012). Het betoog van sociaalpedagoog Bert Smits van het ‘Mysterie van Onderwijs’ op klasse.be is een voorbeeld. Het handboek wordt in de toekomst volgens hem een stappenplan voor het leerproces van de leerlingen, en “verliest dus zijn functie als opslagplaats van kennis. Er zullen in 2030 immers veel meer informatiebronnen beschikbaar zijn. Leren wordt één groot openboekexamen. Met de leraar als begeleider verzamelen de leerlingen vele korte stukjes informatie en verbinden die met elkaar. Zo ontstaat inzicht, conceptueel denken, krijgt informatie betekenis en wordt ze dus kennis. … Dat betekent ook dat leerlingen kennis en vaardigheden integreren, waardoor die discussie alvast tot het verleden behoort.”

Het eerste deel van zijn stelling wil ik van harte onderschrijven. Maar de rest mengt wens en gedachte: het is een mooi vooruitzicht, maar ik ben eerder sceptisch over een snelle evolutie van de conceptuele vermogens van leerlingen, hun status als digital natives ten spijt. Sommige dingen komen met de jaren, if at all.

Conclusie

Met die stelling wil ik, tot slot, een beetje aansluiten bij de betogen van Caroline Staquet (De school van de toekomst: gouden zaken voor mutlinationals?, 1 april) en Godfried Roelant (‘Munt slaan uit het Muntpunt: een digitale klas in hartje Brussel’, 26 maart) hieronder. Als leerkrachten moeten we kritisch blijven tegenover wenkende perspectieven en projecten die gedreven worden door commercie in plaats van didactiek. De essentie van goed onderwijs blijft de leerkracht die weet hoe en wanneer hij onderwijstechnologie kan inzetten.

Bronnen 

“Hoe ziet jouw job eruit in 2030?”, klasse.be (leraren), 31 maart 2014. 

"‘Internet heb ik niet, wel Facebook’: datdenken miljoenen mensen”, De Morgen, 11 februari 2015.

Forzani, E. & Leu, D. J. (2012). New literacies for new learners. The Educational Forum, 76(4). 421-424. Geciteerd in wikipedia-lemma ‘digital natives’.