Samenvatting
Vandaag de dag zijn computers en
smartphones niet meer weg te denken uit onze maatschappij. Deze trend zien we
ook opduiken in het onderwijs. Steeds meer scholen maken gebruik van computers
en tablets om leerlingen voor te bereiden op de hoogtechnologische kennismaatschappij
waarin ze nadien terechtkomen. Deze ontwikkeling gaat gepaard met het
verdwijnen van pen en papier. De invloed van deze evolutie is echter nog niet
veel onderzocht. Men kan dus alleen maar speculeren naar de gevolgen van
tabletgebruik in het onderwijs op lang termijn. In het artikel: “Al pennend leert men” onderzoekt Judith Brouwers de voor- en nadelen van de verschuiving
weg van het schrijven en richting computer- en tabletgebruik aan de hand van
verschillende wetenschappelijke onderzoeken betreffende de verschillen tussen
schrijven en typen.
Reflectie
Het werken met ICT in het
onderwijs heeft verschillende voordelen. Leerlingen zouden namelijk meer en
sneller bijleren en ze zouden individueel beter bediend kunnen worden. Dit zijn
slechts enkele voordelen die verbonden zijn aan het gebruik van technologie in
het onderwijs. Er is echter een keerzijde aan de medaille. Onderzoek van OESO (Organisatie
voor Economische samenwerking en Ontwikkeling) toonde in 2015 al aan dat de
resultaten van leerlingen in scholen die veel investeerden in ICT niet beter
waren dan die van leerlingen in scholen die veel minder geld uitgaven aan
technologie. Dit haalde Renate Zwijsen reeds aan in haar blog: “Een fijne lijn tussen waar technologie helpt en waar ze schaadt”. Niet enkel de resultaten van
de leerlingen die meer technologie gebruiken worden in vraag gesteld. Meer en
meer vragen wetenschappers zich af of er ook andere nadelen verbonden zijn aan
het gebruik van technologie in het klaslokaal. Zo zouden, zoals Jinne Van De
Mauten reeds aanhaalde in haar blog: “Gebruik van een digitaal schoolbord in de les?!”, digitale schoolborden voor oogproblemen kunnen zorgen. In het artikel
dat ik bespreek worden verschillende onderzoeken aangehaald die aantonen dat in
de strijd tussen pen en toetsenbord, de pen de bovenhand zou moeten halen.
Schrijven met de hand is een
belangrijke handeling voor iedereen in de maatschappij. Het beïnvloedt namelijk
verschillende vaardigheden zoals lezen, schrijven, taal en kritisch denken. In
een maatschappij waar technologie steeds belangrijker wordt, wordt deze
handeling steeds meer achteruit geschoven. Hoewel schrijven nog steeds
belangrijk is in het onderwijs, beginnen steeds meer en meer scholen
technologie in te voeren die ervoor zorgen dat leerlingen meer moeten typen op
een toetsenbord dan schrijven met pen en papier (Saperstein Associates, 2012). Onderzoek
van Karen James, neurowetenschapper aan de universiteit van Indiana, toont aan
dat de handeling van het schrijven met de hand een grotere hersenactiviteit tot
gevolg heeft dan typen op een toetsenbord. Deze grotere activiteit houdt in dat
er een motorisch geheugenspoor van de schrijfervaring achterblijft in de
hersenen dat opnieuw wordt geactiveerd bij lettererkenning en bijgevolg een
positief effect heeft op de leesvaardigheid van leerlingen (James, 2012).
Onderzoek heeft tevens aangetoond dat mensen die woorden leren door ze op te
schrijven met de hand meer woorden onthouden dan mensen die dezelfde woorden
typen. Dit heeft opnieuw te maken met de verhoogde hersenactiviteit. Een andere
factor die hiertoe kan bijdragen is de tijd dat men besteed aan het schrijven.
Met de hand iets opschrijven neemt namelijk meer tijd in beslag dan typen op
een toetsenbord. Hierdoor onthouden mensen meer als ze iets opschrijven (The
University of Stavanger, 2012). Dit hangt tevens samen met het feit dat hoewel
mensen meer kunnen typen op een kortere termijn, ze dit ook vaak doen zonder na
te denken. Omdat schrijven vaak langer duurt worden mensen gedwongen de tekst
die ze moeten opschrijven al te verwerken en samen te vatten vooraleer ze het
effectief opschrijven. Iets noteren met behulp van een laptop of iPad zorgt
voor een meer oppervlakkigere verwerking (Mueller and Oppenheimer, 2014).
Jongeren worden niet enkel steeds
meer, maar ook steeds jonger geconfronteerd met technologie in de klas. De
kinderen van tegenwoordig worden ook wel de ‘digitale bewoners’ genoemd, i.e.
de generatie geboren na de digitale revolutie (Attwell et al., 2009). Ze zijn
met technologie opgegroeid en kunnen er vaker beter mee overweg dan de
leerkracht zelf. Een goed voorbeeld van het gebruik van technologie in het
onderwijs voor kinderen op jonge leeftijd is omschreven in de blog van Celine
de Bruyn: “Een vijfjarige op Facebook: Da’s sCool!”. Steeds meer leerkrachten
uit het basisonderwijs gebruiken technologie in de klas. Dit roept volgende
vraag op: Is het wel zo verstandig om kinderen die zo jong zijn en zelfs pas
beginnen met leren schrijven zo vaak met technologie te laten omgaan in de
klas?
Zoals hierboven aangegeven hebben
verschillende onderzoeken de voordelen aangetoond van schrijven met de hand
over typen op een toetsenbord. Leerlingen uit het secundair onderwijs, die geen
deel uitmaken van de ‘digitale bewoners’, gaan hier op lange termijn misschien
de gevolgen van dragen. Deze gevolgen gaan echter minder groot zijn dan deze
voor leerlingen uit het basisonderwijs. Zij hebben namelijk in het onderwijs nog
voldoende aandacht besteed aan schrijf- en leesvaardigheden in het
basisonderwijs wanneer er minder technologie aanwezig was. Vandaag de dag
worden er andere prioriteiten gesteld. Finland is het eerste land dat begonnen
is met het afschaffen van schoonschrift en deze lessen te vervangen door
typelessen. Zowel in Nederland als Vlaanderen duiken steeds meer iPad-scholen
op. En in sommige scholen gaan ze leerlingen enkel nog in blokletters leren
schrijven. Het blijft nog onzeker hoe dit invloed gaat hebben op lang termijn
voor de leerlingen die leren schrijven en lezen in een met technologie
verzadigde school.
Het is van groot belang dat
leerlingen leren typen. Want hoe je het ook draait of keert: ze komen nu
eenmaal terecht in een hoogtechnologische samenleving waar omgaan met
technologie een basiscompetentie is geworden. Dit mag echt niet ten koste gaan
van het verwerven van essentiële vaardigheden.
Besluit
Als scholen technologie efficiënt
en doelbewust inzetten in de onderwijspraktijk kan dit grote positieve gevolgen
met zich meebrengen. Er moet echter een evenwicht gevonden worden tussen het
gebruik van technologie en meer conventionele methoden, zoals pen en papier.
Iedere methode heeft zijn voor- en nadelen en men moet een afweging maken in
welke mate de voordelen de nadelen overstijgen. Bij jonge leerlingen moet er
nog steeds voldoende aandacht besteed worden aan schrijf- en leesvaardigheden
zonder technologie hierin te betrekken. De voordelen van schijven met de hand, zoals
hierboven beschreven, zijn namelijk significant genoeg om ervoor te zorgen dat
deze vaardigheid niet verwaarloosd mag worden.
Bronnen:
Artikel
Brouwer J. (2015). Al pennend
leert men. Eos. Volume 96 (9). Geraadpleegd van http://eoswetenschap.eu /content/al-pennend-leert-men
Bijkomende bronnen
Attwell, G., Canu, S., De
Angelis, K., DePryck K., Giglietto, F., Grillitsch, S., Jesús, M., Mateos, R.,
Lopéz Ojeda, S., Sommaruga, L., en Jáimez Toro, N. (2009). TACCLE: het E-learning handboek voor leerkrachten. Brussel,
België: GO! ONDERWIJS VAN DE VLAAMSE
GEMEENSCHAP – SECTOR INTERNATIONALISERING.
James, K.H. (2012). How printing practice affects letter
Perception: An Educational Cognitive
Neuroscience Perspective. Presented at Handwriting in the 21st
Century? And Educational Summit,
Washington, D.C, January 23, 2012.
Mueller, P. A. and Oppenheimer D. M. (2014). The
Pen Is Mightier Than the Keyboard: Advantages of Longhand Over Laptop Note
Taking. Psychological Science, 25
(6), 1159-1168. DOI: 10.1177/ 0956797614524581
Saperstein Associates. (2012). Handwriting in
the 21st century? Research Shows Why Handwriting Belongs in Today’s
Classroom. A Summary of Research
Presented at Handwriting in the 21st Century? An Educational Summit. Geraadpleegd
van https://www.hw21summit.com/media/zb/hw21/files /H2948_HW_Summit_White_Paper_eVersion.pdf
Smeets, E., Walraven, A. (2014). Value added of Windows 8 Tablets: Study in
the use of Window tablets in education. Geraadpleegd van http://its.ruhosting.nl/publicaties/pdf/r2021.pdf
The University of Stavanger. (2011, January 24). Better learning through
handwriting. ScienceDaily. Retrieved March 25, 2016 from www.sciencedaily.com/releases/2011/01/110119095458.htm
Dag Elke,
BeantwoordenVerwijderenje artikel deed me denken aan het debat over spelling. "Leerlingen kunnen niet meer spellen" hoor je wel eens. Er gaan stemmen op dat als leerlingen niet meer met pen en papier schrijven hun kennis van de spelling achteruit zal gaan. Anderen zeggen dat dat niet klopt. Ik denk zelf meteen aan mijn spellingschecker en hoe vaak ik die gebruik (heel vaak). Ik heb nochtans wel nog de klassieke spellingslessen gehad.
In de les deden we een brainstorm met Socrative over de nadelen van het gebruik van ICT in het onderwijs. Op de reactie dat de kennis van spelling achteruit zou gaan reageerde professor Questier dat Piet Van De Craen van mening is dat dat niet zo is. Ik vond deze interessante reportage: http://taalschrift.org/reportage/001137.html. Zoals je ziet ligt de nadruk vooral sms'en en chatten en niet op technologie gebruiken in de klas.
Ik denk dat jongeren het verschil wel kunnen maken in het register dat ze gebruiken wanneer ze sms'en met vrienden of mailen met leerkrachten. Hoe de spellingsvaardigheden van leerlingen zullen evolueren wanneer tablets en spellingcorrectoren systematisch worden gebruikt in de klas, zal de toekomst moeten uitwijzen. Ik verwacht echter geen positieve evolutie. Waarom leren waar je het trema moet zetten als je toch altijd met digitaal schrijft en de spellingscorrector het je wel aangeeft?
Dag Sophie,
Verwijderenikzelf gebruik regelmatig spellingchecker, ondanks dat ik ook klassieke spellinglessen gehad heb. Desondanks denk ik dat het nog steeds belangrijk is dat leerlingen correct leren spellen. Het is waar dat er steeds meer digitaal geschreven wordt, maar in het onderwijs moeten leerlingen nog steeds correct kunnen schrijven. Ikzelf zou het als leerkracht Aardrijkskunde niet fijn vinden om, bij het verbeteren van toetsen, meer spelfouten te verbeteren dan fouten op de eigenlijke leerstof.
Het kan wel zijn dat het onderwijs gaat evolueren naar een situatie waar tablets en spellingcheckers systematisch gebruikt gaan worden, maar toch ben ik van mening dat zelfs dan nog correcte spelling aanleren van groot belang is. Leerlingen kunnen namelijk in situaties terecht komen waar er geen spellingchecker (in de juiste taal) voorhanden is en daarboven komt nog eens dat niet iedere spellingchecker alle fouten opspoort. Zo worden dt-fouten vaak over het hoofd gezien.
Ook bij schrijven met pen en papier is het volgens mij van belang dat de school de leerlingen (vooral op jonge leeftijd) correct leert schrijven en meer laat schrijven. De jongeren doen het al zo weinig in hun vrije tijd (sms'en en chatten) en er zijn wel nadelen bij betrokken. Zo is het bijvoorbeeld voor leerlingen, in hun vrije tijd, misschien van minder groot belang dat de dingen die ze opschrijven (digitaal) goed opgenomen worden in de hersenen, waardoor ze later makkelijker opgeroepen worden. In de onderwijskundige context is dit echter wel van groot belang.
Ik hoop dus dat uw verwachting niet uitkomt (“Ik verwacht geen positieve evolutie”) en dat de school blijft inzetten op het correct aanleren van spelling alsook correct leren schrijven met de hand, ondanks de verhoogde inzet van technologie in de klas.