De kracht van Arial?

Samenvatting:

Iedereen die iemand met dyslexie kent weet hoe vermoeiend het kan zijn voor hen, maar ook voor de omgeving. Lezen is niet alleen groot deel van de manier waarop ons onderwijs werkt maar ook buiten de schoolpoorten zit het ingebakken in onze manier van leven. Denk maar aan het nieuws, e-mails, recepten opzoeken, verslagen lezen, enzovoort. Stel je maar eens voor dat die dingen moeizaam voor je gaan, zou je dan ook niet eerder lezen vermijden? Maar wat als gewoon een eenvoudig trucje, zoals het wijzigen van een lettertype het verschil zou kunnen maken? En er misschien zelf voor kan zorgen dat je meer plezier hebt in het lezen…

Reflectie:

In de editie van de krant “Metro” op 22 januari dit jaar werd aangegeven dat er steeds meer studenten met een leerstoornis deelnemen aan het academische leven. De meerderheid van deze studenten heeft een leerstoornis zoals dyslexie en dyscalculie. ICT-middelen zouden ingezet kunnen worden als compenserende maatregelen. Smeets en Kleijnen (2008) maken het onderscheid tussen niet-technische en technische compensaties. Bij niet-technische compensaties kan men maatregelen inzetten zoals het geven van meer tijd tijdens en het aanpassen van de tekst op het examen. Technische maatregelen beslaan specifieke hard- en software die het lezen makkelijker maken. Compenserende maatregelen hebben als doel: de belemmeringen die het zwakke lezen en spellen met zich meebrengen te verminderen (p. 8, Smeets & Kleijnen, 2008). Steeds meer studenten zouden vragen voor een “examen op maat” (De Morgen, Do. 21 Jan. 2016) en een van de zaken die studenten zouden vragen, is om de examenvragen in een bepaald lettertype te laten afdrukken. Wat voor lettertype zou dat kunnen zijn?

OpenDyslexic werd specifiek ontworpen voor dyslectici. Het heeft als doel om fouten die gemaakt worden door dyslectici te verminderen. Het gaat om een “open source font”, een lettertype dat door iedereen gebruikt kan worden. De makers van het lettertype claimen dat Opendyslexic de leesbaarheid voor dyslectici zou verhogen.

Screenshot uit de Wikipedia pagina over OpenDyslexic in het specifieke lettertype (gebruiksrechten: onbeperkt te gebruiken, delen of aan te passen, zelf commercieel).

Het lettertype van Opendyslexic zorgt ervoor dat geen enkele letter op elkaar lijkt. Denk maar aan een “b” en een “d”. Bij de gebruikelijke lettertypes zien deze letters er exact hetzelfde uit wanneer je ze spiegelt. Opendyslexic heeft de “b” en “d” zodanig ontworpen dat ze niet op elkaar lijken, dit zou ervoor zorgen dat iemand met dyslexie minder fouten maakt (Zikl et al., 2015). Ook bij het lettertype “Arial” wordt vermoed dat dit gunstige effecten heeft voor mensen met dyslexie (Pijpker, 2013 uit Zikl et al., 2015). Dit omdat het lettertype Arial meer ruimte laat tussen letters, waardoor letters sneller herkent en gelezen kunnen worden. 

Pavel Zikl en zijn collega’s hebben vorig jaar een onderzoek gepubliceerd waarin wordt nagegaan of deze specifieke fonts voor mensen met dyslexie bruikbaar zijn voor het onderwijs en gebruikt kunnen worden als compenserende maatregel. Deze onderzoekers lieten mensen met dyslexie (en een controlegroep) teksten lezen met verschillende fonts en gingen na hoe snel er werd gelezen en hoeveel fouten er werden gemaakt. Allereerst vonden de onderzoekers dat de dyslexie groep veel trager las en meer fouten maakte dan de controlegroep, zo compenserend bleek het lettertype toch niet te werken. Vervolgens werd nagegaan of de dyslexie groep sneller las met het lettertype van Opendyslexic of met het bekende lettertype Arial. De participanten met dyslexie lazen ietsje sneller wanneer het lettertype van Opendyslexic werd gebruikt, maar dit verschil was zo klein dat het niet statisch significant bleek te zijn. Conclusie: of men nu Opendyslexic of Arial gebruikt, het heeft geen verschil op de leessnelheid én ook niet op het aantal leesfouten volgens dit onderzoek.

Maar opgelet, men hoeft het kind niet met het badwater weg te gooien! Waarschuwen Zikl et al. (2015). In hun onderzoek had men ook ruimte gelaten voor de subjectieve gevoelens van hun participanten. Een aantal participanten gaven aan dat ze het makkelijker vonden om het lettertype van Opendyslexic te lezen, ze leken minder snel moe te worden en zich meer gemotiveerd te voelen om te lezen wanneer dit specifieke lettertype werd gebruikt. Maar langs de andere kant, waren er ook mensen met dyslexie in dit onderzoek die aangaven dit lettertype niet graag te lezen en de voorkeur gaven aan Arial.

Anna Bosman, een hoogleraar bij de Universiteit van Nijmegem, bekijkt deze resultaten alvast zeer kritisch. Ze geeft in een bericht op het kennisplatform voor onderwijs aan dat we oplettend moeten omgaan met deze subjectieve bevindingen. Ze vermoedt dat deze positieve subjectieve bevindingen voortkomen uit een placebo-effect. De respondent verwacht namelijk dat het lettertype een heilzame werking zal hebben, terwijl de resultaten aangeven dat het lettertype geen significant effect heeft op de leesvaardigheid bij dyslectici.

Ook op Nederlandstalige bodem werd er onderzoek uitgevoerd naar de effecten van lettertypes op de leesvaardigheid van dyslectici. Renske de Leeuw ging in 2010 de uitdaging aan en voerde voor haar masterthesis zo’n onderzoek uit met de titel “Special Font for Dyslexia?”. Dit vraagteken in de titel van haar thesis bleek terecht. Het gebruik van een specifiek lettertype voor dyslexie en het lettertype Arial leken niet compenserend te werken. Dyslectici halen geen significante winst uit het lezen van een specifiek lettertype, maar het is ook niet schadelijk.

De boodschap uit deze bevindingen, baat het niet dan schaadt het niet? Er is in het onderzoek dat ik hier heb besproken is er voorlopig geen significante indicatie dat een specifiek lettertype als panacee kan werken voor mensen met dyslexie. Opgelet dus wanneer dit wel wordt geclaimd. Wat de subjectieve ervaringen betreft, daar kan misschien wel iets over gezegd worden? Een kritische houding is van belang. Moesten we als leerkracht leerlingen met een leesstoornis kunnen motiveren om meer te lezen door een simpele ingreep zoals het lettertype veranderen, dan zou dit mooi meegenomen zijn. Maar om dat te kunnen stellen wordt het tijd voor meer boeiend onderzoek!   

Bronnen

Smeets, J., & Kleijnen, R. (2008). Technische maatjes bij dyslexie. Masterplan Dyslexie. Opgehaald van: http://www.expertisecentrumnederlands.nl/wp-content/uploads/2010/09/TM-Hoodstuk-5.pdf

Leeuw, R. (2010). Special font for dyslexia? Masterthesis, Universiteit van Twente. Opgehaald van: http://www.leesletters.nl/Public/Uploads/032MasterthesisLeeuw1.pdf

Bosmans, A. (z.d.). Positieve ervaringen met het lettertype Dyslexie: Een placebo effect? Kennisplatform voor onderwijs. Opgehaald van: http://wij-leren.nl/dyslexie-lettertype.php

Metro (Vr. 22 Jan. 2016). Studenten maken vaker examen op maat. Opgehaald van: http://gpr.me/pd1rk7s85a/

De Morgen (Do. 21 Jan. 2016). Steeds meer studenten leggen examen op maat af. Opgehaald van: http://www.demorgen.be/binnenland/steeds-meer-studenten-leggen-examen-op-maat-af-b5e49bb2/

Hoofdartikel:

Zikl, P., Bartošová, I. K., Víšková, K. J., Havlíčková, K., Kučírková, A., Navrátilová, J., & Zetková, B. (2015). The possibilities of ICT use for compensation of difficulties with reading in pupils with dyslexia. Procedia-Social and Behavioral Sciences, 176, 915-922. Opgehaald van: http://www.sciencedirect.com/science/article/pii/S1877042815005959