Internet, denkvermogen en multitasken

Internet, denkvermogen en multitasken

July De Wilde

Tast Internet ons denkvermogen aan? En zo ja, op welke manier? Dit zijn vragen die ook de Amerikaanse journalist en IT-criticus Nicholas Carr stelt in zijn boek The Shallows, dat in 2011 in Nederlandse vertaling verscheen als Het ondiepe. Volgens Carr maakt internet ons niet dommer, maar wel oppervlakkiger. Hij is van mening dat de niet aflatende stroom aan prikkels die Internet ons biedt kortsluiting veroorzaakt in zowel ons bewustzijn en dat de geest niet meer diep en/of creatief kan denken. Telkens als we online gaan, betreden we een omgeving waarin oppervlakkig lezen en vluchtige gedachten gestimuleerd worden. Het probleem zit volgens Carr in het feit dat we ook offline niet meer in staat zijn beschouwend te denken. Internet zou aldus ons brein fysiek veranderen. Carr volgt daarbij de premisse dat de hersenen bijzonder plastisch zijn en veranderen onder invloed van externe omstandigheden, behoeften maar ook persoonlijke of collectieve ervaringen.

Ik sta daar sceptisch tegenover: zijn hersenevoluties mogelijk op zo’n korte termijn, hoe ingrijpend die externe veranderingen ook zijn? Kan dit zo snel, van de ene generatie op de andere? Toch volg ik ook Carr: we lezen en werken anders, kunnen dat minder geconcentreerd, doen dat meer gefragmenteerd en ook ongeduldiger. Als ik even mag, voeg ik hier een persoonlijke noot in. Ik werd geboren voor 1980 en behoor dus niet tot de Net generatie (Oblinger & Oblinger 2005). Ik schreef tijdens mijn basisopleiding papers zonder Internet, treinde door Vlaanderen op zoek naar artikels en boeken die ik aan de VUB niet kon vinden. Dat ik dan soms voor een gesloten deur stond omdat ik de openingsuren van de universiteitsbibliotheek niet even online had kunnen verifiëren, nam ik er bij. In de examenperiodes sloot ik me op in mijn kamer om urenlang cursussen te blokken: zonder mail, sms of berichten op mijn FB-muur. Dat het toen ging om zuivere kennisverwerving vond geen enkele generatiegenoot van mij een probleem: in een tijdperk waar niet alles via internet kon worden opgezocht, wisten wij niet beter.

Nu ligt het anders: me fysiek verplaatsen om een artikel te bemachtigen gebeurt nagenoeg nooit meer. Ik download het nodige; ook de meeste boeken voor onderzoek zijn digitaal beschikbaar. Informatie kan ik snel opzoeken en snel delen met anderen. Zoals iedereen word ik ongeduldig als mijn mail niet onmiddellijk wordt beantwoord en doe ook ik aan multitasken omdat ik zo de illusie heb dat ik sneller werk. En toch, als ik met een strikte deadline zit, trek ik me terug in een kille zolderkamer zonder internet of telefoon. Dat lukt en dat loont. Ik ben daarom stellig overtuigd dat niet ons brein verandert, maar wel onze werkorganisatie beïnvloed wordt door contextuele en gedragsmatige factoren. Een daarvan is het multitasken en de valse veronderstelling dat we daardoor sneller werken.

Multitasken

De multitaskende mens wordt door Kirchner & Karpinski (2010) omschreven als iemand die gelijktijdig twee of meer taken kan uitvoeren waarvoor denken of informatie verwerken vereist is. Zo bijvoorbeeld op de weg letten en telefoneren als je een auto bestuurt of een gesprek voeren en tegelijkertijd e-mail lezen. Volgens Kirchner & Karpinski is dit een mythe (zie ook de boeiende bijdrage van Yannick Cordier Als de krokodil uit het riool…): empirisch onderzoek toont aan dat onze hersenen, ook die van de nieuwste generaties, complexe cognitieve taken niet simultaan maar serieel uitvoeren. Met cognitief complexe taken doelt men dan op taken die denken of informatieverwerking vereisen. Sterk geautomatiseerde en eenvoudige taken kunnen wel simultaan worden uitgevoerd. Dezelfde onderzoekers wijzen er ook op dat schakelen tussen taken gepaard gaat met tijdsverlies en meer fouten. Ze baseren hun conclusies gedeeltelijk op een kleinschalig onderzoek dat de impact van het FB gebruik op leerprestaties en leertijd bij Amerikaanse universitaire studenten onderzocht. De FB gebruikers gaven aan minder goede resultaten te behalen (subjectief gemeten via self-reporting activiteiten) en ook minder uren per week te studeren. Bewijs genoeg, nu nog de motivatie vinden om gedragsveranderingen door te voeren.  

Tot slot: voor de lezer

Je vindt in mijn tekst geen hyperlinks. Ben je een argwanende lezer, dan concludeer je hieruit dat ik niet voldoende technisch geschoold ben om de richtlijnen van Bruno Van Bogaert m.b.t. het invoegen van links toe te passen. Ben je daarentegen goedgelovig of rechtvaardig, dan mag je van mij aannemen dat dit een bewuste keuze was. Volgens Carr draagt het principe van hyperlinks immers bij tot gefragmenteerd lezen: je koppelt pakketjes internetdata aan elkaar bij het schakelen van een pagina naar ene andere, maar tegelijkertijd groeit, al dan niet bewust, de overtuiging dat je minder of niets moet onthouden omdat je toch alle info kunt opzoeken. Ik heb je zonet aangezet tot lineair lezen in de hoop dat dit gepaard ging met een grondige lectuur. 

Ga bij jezelf eens na:

1. Heb je ge-sms’t terwijl je dit las of consulteerde je even je FB? Hoe vaak?

2. Hoeveel andere internetpagina’s heb je geconsulteerd terwijl je deze bijdrage las?

3. Las je het artikel regel per regel of sprong je van de ene alinea op de andere?

4. Hoeveel en wat herinner je je nog van wat je net las?

Bronnen

Ansink, J. Internet tast ons denkvermogen aan. HP - De Tijd, 10/08/2011. Beschikbaar

http://www.hpdetijd.nl/2011-08-10/internet-tast-ons-denkvermogen-aan [3/4/2013]

Kirschner, P. A., & Karpinski, A. (2010). Facebook® and academic performance. Computers in Human Behavior, 26, 1237-1245. Full text beschikbaar via http://personal.denison.edu/~matthewsn/facebook%20and%20academic%20performance.pdf [4/4/2013]

Oblinger, D., & Oblinger, J. (2005). Is it age or IT: First steps towards understanding

the net generation. In D. Oblinger, & J. Oblinger (Eds.), Educating the Net Generation. Boulder, CO: EDUCAUSE. Full text beschikbaar op http://net.educause.edu/ir/library/pdf/pub7101.pdf [4/4/2013]