Klikken in de kleuterklas
ICT in de lerarenopleiding kleuteronderwijs
Norah Van Den Daele
Artikel in Knack
Onlangs las ik een artikel in Knack (maart 2013) met de welluidende titel: “Peuters leren programmeren”.
De titel was misleidend. Het betrof geen peuters, wel de allerjongste kinderen van een Ests gymnasium. Daar krijgen lagere schoolkinderen één keer per week computerles, net zoals in tientallen andere Estse scholen. De overtuiging is dat websites en applicaties bouwen een basisvaardigheid moet zijn, net zo belangrijk als rekenen en taal (Rammeloo, 2012). Daar schuilt ook een economisch argument achter. Zo vroeg mogelijk beginnen programmeren om later goede programmeurs af te leveren op de arbeidsmarkt.
Zelf vind ik websites en applicaties bouwen vooralsnog geen noodzakelijke basisvaardigheid. Het adequaat kunnen omgaan met nieuwe media is volgens mij wel een belangrijke vaardigheid, al zou ik deze niet direct gelijkstellen met kunnen lezen en schrijven.
ICT in de kleuterklas beschouw ik niet als een doel op zich. Het kan wel een uitstekend middel zijn ter ondersteuning van het leerproces van kleuters.
Leraren kleuteronderwijs die ICT integreren moeten wel voldoende aandacht hebben voor de fysieke en mentale gezondheid van de kleuters. En bijkomend moet de aangeboden educatieve software weloverwogen gekozen zijn.
Vooral in klasjes met een grote heterogeniteit lijken mij de diversifiëringsmogelijkheden van educatieve software een groot voordeel.
Vlaamse situatie
Het artikel in Knack maakte me nieuwsgierig naar de situatie in de Vlaamse en Nederlandstalige kleuterklassen. Leren onze kleuters ook naarstig websites en applicaties bouwen? Hoogstwaarschijnlijk niet. Maar hoe zit het nu precies met het gebruik van digitale media in de kleuterklas?
In haar masterproef verdedigt Stephanie Kerkaert (2012) de stelling dat kleuteronderwijzers uitgedaagd moeten worden om na te denken over de rol die ICT in hun onderwijs kan spelen.
Volgens mij moet deze uitdaging beginnen in de lerarenopleiding. Uit onderzoek blijkt namelijk dat de mate van ICT gebruik door leraren mede afhankelijk is van de mate waarin ze tijdens hun opleiding met ICT in contact zijn gekomen (Drent 2005, in Tondeur e. a. 2010).
Daarom vraag ik me af of er specifieke aandacht is voor onderwijstechnologie in de opleiding van kleuteronderwijzers.
Basiscompetenties en ontwikkelingsdoelen
Lessenpakketten voor leraren zijn afgestemd op de basiscompetenties voor leraren. Deze zijn door de overheid vastgelegd. In de basiscompetenties voor leraren kleuteronderwijs (www.ond.vlaanderen.be/wetwijs) zijn ICT vaardigheden niet expliciet opgenomen. Dit in tegenstelling tot de lagere school en de eerste graad van het secundair onderwijs.
De basiscompetenties voor leraren kleuteronderwijs liggen natuurlijk in lijn met de ontwikkelingsdoelen voor kleuters. In het kleuteronderwijs spreekt men over ontwikkelingsdoelen in plaats van eindtermen. Ook in deze ontwikkelingsdoelen (www.ond.vlaanderen.be/wetwijs) staan geen expliciete verwijzingen naar ICT vaardigheden. Eventueel kan men ICT-kennis en vaardigheden plaatsen onder het domein Muzische Vorming, waarin men verwijst naar het kunnen omgaan met audiovisuele media.
Onderzoek?
Over de integratie van ICT in de lerarenopleiding kleuteronderwijs heb ik geen onderzoeksmateriaal gevonden. Wel is er wat materiaal voorhanden over de lerarenopleiding lager onderwijs. Zo publiceerden Tondeur e.a in 2010 de resultaten van hun onderzoek naar ICT integratie in de geïntegreerde lerarenopleiding. De initiële vraag van hun onderzoek luidde: “zijn onze lerarenopleidingen in staat leraren af te leveren die ICT op een adequate manier kunnen inschakelen in hun onderwijspraktijk.”
Zij screenden drie hogescholen, en maakten gebruik van het Vier in balans model van de stichting Kennisnet ICT op school. Het Vier in balans model groepeert de voornaamste condities voor ICT-integratie, met name: visie, kennis, attitude en vaardigheden, software / content en de infrastructuur. De onderzoekers gingen na in welke mate deze vier pijlers aanwezig waren en of deze in balans met elkaar stonden.
Zij concludeerden dat slechts één van de 3 onderzochte hogescholen aandacht schenkt aan alle pijlers (Tondeur e.a, 2010).
Eigen screening
Omdat er geen onderzoeksmateriaal is over de integratie van ICT in de lerarenopleidingen kleuteronderwijs, heb ik zelf de curricula van twee Vlaamse en één Brusselse hogeschool gescreend.
De opleiding kleuteronderwijs van de Katholieke Hogeschool Zuid West-Vlaanderen heeft een apart vak ICT. Deze lessen zijn echter niet verplicht. Er wordt gewerkt aan de hand van vier thema’s (tekstverwerking, presentatie, beeldbewerking en informatievaardigheden) en de courante Microsoft toepassingen worden overlopen.
In de Artevelde Hogeschool wordt ICT niet als apart vak opgenomen binnen de opleiding kleuteronderwijs. Deze school heeft wel een webpagina ontwikkeld waar studenten van de lerarenopleiding (lager onderwijs) informatie kunnen vinden over ICT integratie in de lerarenopleiding.
De Hogeschool Universiteit Brussel biedt aan de studenten kleuteronderwijs het vak informatiekunde aan, waar de studenten kennismaken met de courante Microsoft programma’s maar ook kennismaken met educatieve software.
Conclusie
Met dit mini-onderzoekje kan ik besluiten dat ICT wel de nodige aandacht krijgt binnen de opleidingen kleuteronderwijs.
Maar door de beperktheid van mijn methodiek ben ik niet te weten gekomen in welke mate ICT geïntegreerd deel uitmaakt van alle vakken. Want, zo stellen verschillende onderzoekers, afzonderlijke ICT lessen volstaan niet om later zelf ICT te integreren in de eigen onderwijspraktijk (Tondeur e. a. 2010). ICT dient zoveel mogelijk geïntegreerd te worden en niet als apart vak beschouwd worden.
In haar besluit verwijst Kerckaert (2012) naar de mogelijke rol van de lerarenopleiding. Zij is van mening dat de opleiding kleuteronderwijs een overzicht zou moeten bieden van de verschillende mogelijkheden en middelen. Ook tijdens de stage zouden studenten gestimuleerd moeten worden om een aantal zaken uit te proberen, stelt ze.
Ik denk ook dat een combinatie van beide het beste is. Integratie in de vakken die zich daartoe lenen en ICT als apart vak. Vanuit mijn persoonlijke ervaring als student concludeer ik dat dit de beste methode is. Als student van de lerarenopleiding aan de VUB heb ik een apart vak onderwijstechnologie en werden onderwijstechnologische middelen ingezet in andere vakken, zoals het digitaal leerplatform.
Deze combinatie maakte dat ik de voordelen van het gebruik van ICT in leerprocessen leerde kennen en zelf kon ervaren. Dit had invloed op mijn visie over ICT. Het resulteerde in het daadwerkelijk gebruiken van ICT mogelijkheden in de eigen lespraktijk. Zo ontwikkelde ik zelf een website voor mijn studenten.
Bronnen
Kerckaert; S., De rol van ICT in het kleuteronderwijs, Een exploratieve studie naar ICT-gebruik in het kleuteronderwijs en factoren die dit gebruik beïnvloeden, Masterproef, academiejaar 2011-2012.
Rammeloo, E., Peuters leren programmeren: computeronderwijs in Estland, Knack, 43
(2013)11; p. 86.
http://maartenv.be/wp-content/uploads/2013/03/knack_programmeren.pdf
(2013)11; p. 86.
http://maartenv.be/wp-content/uploads/2013/03/knack_programmeren.pdf
Tondeur, J., Van Braak, J., Vanderlinde, R., Thys, J., & De Roo, N., ICT-integratie in de lerarenopleiding: Vier in Balans?, Tijdschrift voor lerarenopleiders, 2010, 31 (2), 11-18.
www.arteveldehs.be
www.hub-kaho.be
www.katho.be
www.ond.vlaanderen.be/wetwijs
Belangrijk is volgens mij inderdaad ernstig te reflecteren over het aanbod. Het dient afgestemd te worden op het ontwikkelingsstadium waarin kleuters en lagere schoolkinderen zich bevinden. Voor lage schoolkinderen kan educatieve software bijvoorbeeld het leren lezen ondersteunen. Maar in het kader van de taalontwikkeling van kleuters lijkt voldoende interactiviteit mij essentieel en blijft praten heel belangrijk. Maar ik begreep dat het project in de Estse scholen in aantal uren beperkt is. En net als Norah zou ik de initiaties niet als doel op zich beschouwen maar enkel ter ondersteuning van het leerproces. Voldoende tijd dus nog om de fijne motoriek te ontwikkelen en te leren schrijven met de pen...
BeantwoordenVerwijderenVerder voel ik mij zelf tijdens deze opleiding zeer zeker uitgedaagd om de mogelijkheden van ICT te exploreren, uit te testen en zelfs binnen mijn huidige job te herbekijken (zie later ons groepswerk). Vooraf had ik dit laatste nooit tot de mogelijkheden gerekend, het leek immers allemaal zo ver van mijn bed af te staan.
ICT in het kleuteronderwijs lijkt mij inderdaad ook belangrijk. Het leren correct omgaan met computers is iets dat vanaf jonge leeftijd bereikt kan worden.
BeantwoordenVerwijderenOp de vraag of kleuters al moeten kunnen programmeren zou ik nee antwoorden. Maar ik ben het ermee eens dat een geïntegreerde aanpak van ICT het meeste bereikt. Ook al lijken mij ICT lessen op zich ook belangrijk, om een goede basiskennis op te bouwen. Het lijkt me niet de bedoeling dat leerlingen op algemene vakken in de problemen komen omdat ze niet de nodige kennis hebben op het vlak van ICT. In dit opzicht lijkt het me dus belangrijk om hier vroeg genoeg aan te beginnen (natuurlijk niet op hetzelfde niveau als rekenen of schrijven).
ICT is belangrijk in ons leven, ik spreek uit mijn eigen ervaringen dat ik veel te weinig ICT les heb gekregen. Dit zorgt ervoor dat ik heel afhankelijk ben van anderen op het vlak van ICT, zeker op de momenten dat er iets misloopt. Ik zou graag een beetje meer ervaring opgedaan hebben op mijn secundaire school. Als kinderen vanaf een jonge leeftijd met computers leren omgaan, kan er meer aan deze basiskennis gewerkt worden en worden er zelfstandige jongvolwassenen gecreëerd.