maandag 28 maart 2016

"Dertig kilo papierwerk van mijn schouders"

Jongeren vs. Mediawijsheid 

Als je vandaag in een klas staat en durft te vragen wie van de jongeren social media gebruikt of meermaal het internet gebruikt per dag, is de kans groot dat je door het overgrote deel vreemd wordt aangekeken. De jongeren anno 2016 (en zelfs van de voorbije jaren) groeieden op in een wereld waar ze van overal media-impulsen kregen. Een wereld waar er steeds vernieuwingen zijn, steeds meer vooruitgang. Een wereld waar de media continu in verandering is. Een wereld in verandering.

Wil dit zeggen dat jongeren hun specifieke ervaringen met de media 'wijs' aanwenden? Leerkrachten, pedagogen en onderzoekers hebben hierop een eerder negatief antwoord. Wil dit zeggen dat ze dit voor de toekomst niet anders zien? Jawel, integendeel. Hier lijken de meesten een optimistische blik te hebben.

Blinde vlekken als gevolg van profiel en schoolkeuze.
Scholen zetten aso-leerlingen vaak aan tot reflectie, terwijl ze de tso- en bso-leerlingen stimuleert tot het creeëren. Wat betreft ICT en mediawijsheid zou een school een pakket moeten aanbieden dat inzet op beide facetten: niet enkel het doen, maar eveneens stilstaan bij wat en wie je wil bereiken, wat is je boodschap, hoe wil je het overbrengen. Handelen en reflecteren zou in een dergelijk pakket hand in hand moeten gaan.
Dit wordt reeds nagestreefd sinds de nieuwe VOET'en er zijn (1 september 2010), waar mediawijsheid werd ingeschreven en er daarbij aandacht wordt geschonken aan zowel de kansen geven als erover te reflecteren.

Volgens sommigen ligt het probleem net in deze VOET'en, omdat het té vrijblijvend zou zijn: van de scholen wordt er slechts een inspanningsverbintenis verwacht en geen resultaatverbintenis. Waar sommige scholen sterk op mediawijsheid inzetten, doen andere scholen dit niet. Vaak door gebrek aan infrastructuur, maar wat bijna nog crucialer is hier, is het profiel van de leerkracht(en). "Mensen die kiezen voor een job in het onderwijs zijn meestal goed met mensen, maar associëren zich vaak niet met 'machines'. Ze zien niet altijd het sociale en creatieve potentieel van digitale media."

Maar, net door deze VOET'en is ICT niet enkel meer het 'voorrecht' of enkel de taak van de ICT-leerkrachten, maar zou het aan bod moeten komen in zoveel mogelijk vakken van de leerlingen. Hierbij wordt er benadrukt dat integratie van mediawijsheid niet noodzakelijk steeds een zaak moet zijn van hoogtechnologische snufjes of tips en tricks. Het kan ook 'simpel': zoals een les over privacyinstellingen, of hoe je bepaalde informatie het efficiënst opzoekt, enz.



(Jongeren vs. privacyinstellingen geraadpleegd op Workshop mediawijsheid v.041 via slideshare.net)


Smartphones verbieden: hypocrisie ten top? 
Gsm's en smartphones worden echter verboden op scholen tijdens de lessen. Is het dan niet hypocriet om mediawijsheid te integreren in je lessen? Ergens wel. Daarom zijn ze eerder van mening dat het beter is dat je concrete afspraken maakt over het gebruik van smartphones en internet tijdens de schooluren, dan het radicaal te verbieden. Leerlingen zijn hoe dan ook toch altijd inventief genoeg om achterdeurtjes te vinden. Is het dan niet beter om met hen afspraken te maken en op een (correcte) en toffe manier mediawijsheid te integreren? Absoluut.
Is dit een pleidooi om smartphones altijd en overal toe te laten? Neen, zeker niet. Die kunnen in sommige gevallen zeer storend zijn, maar in andere contexten dan weer heel handig. Ook hier kom je terug bij de discussie over het maken van afspraken met je leerlingen en wat je doelstellingen zijn als je de smartphone toelaat.

Wat is mediawijsheid?

Mediawijsheid is alle kennis, vaardigheden en alle mentaliteiten die mensen nodig hebben om bewust, kritisch en actief mee te doen in de wereld van vandaag en morgen, waarin media een bepalende hoofdrol spelen. (Bron: https://cjsm.be/media/themas/mediawijsheid (geraadpleegd op 29.03.2016) ) 
Hieronder is een kort youtubefilmpje terug te vinden dat kort bespreekt wat mediawijsheid is. Daaronder ga ik verder in op het onderscheid dat wordt gemaakt tussen mediagebruik en mediabegrip, aangezien dit van het grootste belang is tijdens de verschillende lessen, verspreiden over de talle vakken. 




Mediawijsheid valt uit elkaar in mediagebruik en mediabegrip. (Het verschil dat hierboven reeds werd aangegeven tussen het handelen en reflecteren over omgaan met media.) Hiervoor verwijs ik graag naar het artikel van Klasse, waar dit mooi in een tabel wordt weergegeven. Kort en bondig samengevat, overkoepeld mediawijsheid heel wat aan competenties en draagt het bij tot de vorming vna een kritisch mens. Het draagt niet enkel bij aan het media bedienen en creeeren of (efficiënt) opzoeken en verwerken, maar eveneens aan het verwerven van inzich in de media (alles in vraag stellen!), analyseren, reflecteren en analyseren. Deze verzameling noemen we mediawijsheid en is van cruciaal belang in het leerproces van elke leerling.

"Mediawijsheid is van LeRensbelang" 

Er valt over dit onderwerp zodanig veel te schrijven dat er niet genoeg bomen zijn. En ook weeral hier merk je dan weer meteen het voordeel van de mogelijkheden die ICT en media kunnen bieden: het hoeft niet op papier, het kan perfect via een blog, of andere zaken. Aangezien er zoveel valt te schrijven beperk ik mij tot de onderwerpen die werden aangehaald in het artikel dat ik gebruikte als uitgangspunt.

Toen ik op mijn eerste stageschool een ICT-taak mocht begeleiden (die mijn mentor al jaren gebruikte en ik bijgevolg moest implementeren), vielen mij twee zaken meteen op. Enerzijds was dit een taak die overduidelijk werd gegeven omdat er 'nekeer aan ICT moet gedaan worden tijdens de lessen geschiedenis' en anderzijds dat de leerlingen verre van efficiënt een zoekopdracht konden uitvoeren.

Persoonlijk vind ik niet dat een ICT-taak op zijn plaats is als het moét worden uitgevoerd, zelfs al staat het in de VOET'en. Een dergelijke taak is op zijn plaats als het een tool is en het gebruik van ICT op zichzelf iets bijbrengt en het weer niet enkel gericht is op dat product dat ze moeten afleveren. Dat levert hen gewoon punten op, op het feit of ze de juiste resultaten al dan niet hebben kunnen vinden. Mij interesseert meer hoe ze iets hebben gevonden en welke bijdrage dit hen al dan niet heeft gebracht. Daarmee samenhangend komt dan het issue dat leerlingen niet weten hoe ze efficiënt moeten opzoeken. In dit hele proces speelt inderdaad het profiel van de leerkracht in kwestie een zeer grote rol. Want, zelfs al is de infrastructuur aanwezig betekend dit niet automatisch dat er ICT-ervaringen worden doorgegeven aan de lerlingen of mediawijheid wordt geïmplementeerd.

Pro's en contra's van mediawijsheid op scholen?
Pro's van mediawijsheid liggen er in mijn ogen voor te rapen. Enkel hiervan worden mooi geformuleerd in het advies van Mediawijs.be in 'Mediawijsheid van LeRensbelang'.
Het allerbelangrijkste schuilt voor mij ook in het deel waarbij Klasse het onderscheid maakte tussen media-gebruik en media-begrip. Hierbij vind ik het belangrijk dat leerlingen stilstaan bij wat hun doel is, hoe ze dat doel willen bereiken, dat ze stilstaan bij welke middelen die ze gebruiken (evalueren van sites, bronnen, etc.), dat ze efficiënt kunnen opzoeken en dit alles kunnen verzamelen, anlayseren en dit alles samen kunnen gieten in een uiteindelijke eindproduct. Hoewel het eindproduct de bekroning zou zijn als het ware, zou het belangrijkste liggen in het leerproces zelf. Het eindprodcut zou slechts een afspiegeling moeten zijn van dat proces en dat ze kunnen aantonen dat ze (efficiënt) kunnen gebruik maken van media en erover kunnen reflecteren.


(Bron: softskills.nl) 


Dit breng me naadloos over bij het artikel op Klasse over 'De leraar van de toekomst is een vakidioot'. Hiermee willen ze niet zeggen dat een leerkracht helemaal geen vakkennis zou nodig hebben, maar wel dat het begleiden en coachen van het leerproces van de leerlingen een steeds grotere plaats gaat innemen, misschien groter naast de vakkennis. Sluit het ene het andere echter uit? Ik ben van mening van niet. Persoonlijk ben ik ook overtuigd van een leerprocesgerichte aanpak, maar geloof daarnaast wel sterk in het feit dat leerlingen 'een basis' moeten hebben aan (basis)kennis in een bepaald vak om zich volledig te kunnen concentreren op het leerproces. En hier kunnen twee 'werelden' als het ware elkaar ontmoeten, zoals we een voorbeeld krijgen in het artikel over Google Classroom. Hier test een leerkracht de mogelijkheden uit om haar leerstof via dit leerplatform door de leerlingen te laten verwerken en merkt dat dit positief effect heeft bij zowel de leerlingen als de klasband.
Media biedt zoveel mogelijkheden, zéker vandaag de dag, dat het absoluut een must is dat er zoveel mogelijk kansen moeten worden geboden aan de leerlingen om hiermee kennis te maken en te implementeren.
Vaak wordt er aangehaald dat het niveau van de kinderen (inzake ICT, en uiteraard andere vakken), vaak afhankelijk is van de thuissituatie. Deze soort situaties op school worden 'lichter gemaakt' door regelingen na school langer te kunnen blijven om te werken op een computer, of al gewoon door dit soort mediatools, zoals Google Classroom, waar er aan de hand hiervan (gemakkelijker) kan gedifferentieerd worden.

De bedenking die ik echter wel maak is dat media steeds evolueren, steeds vernieuwen en andere mogelijkheden gaat bieden. Hieraan hebben leerlingen weinig als er niet wordt meegegaan in de veranderingen, omdat dit hen niet verder helpt in de exacte reden waarom ze aan mediawijsheid gaan doen, waarbij leerlingen media implementeen om het te kunnen begrijpen en erover te reflecteren, om op die manier deel te nemen aan de maatschappij van morgen.
Daarom is het van cruciaal belang dat die ontwikkelinen op vlak van media in de samenleving wordt opgevolgd en steeds wordt aangepast in het onderwijs, zodat wat het onderwijs naar voor brengt, representatief kan zijn voor wat ze zouden nodig hebben in de samenleving.

Een tweede bedenking die ik maak is dat je als leerkracht ook steeds rekening moet houden met je vakspecifieke eindtermen die je moet halen en dat als je deze zaken allemaal wil realiseren, je gewoon er moet bij stilstaan dat dergelijke zaken enorm veel tijd innemen. Dat zou geen excuus mogen zijn om het je te laten tegenhouden, maar ik vind het persoonlijk wel een logische overweging in vele gevallen. Als beginnend leerkracht moet je aan zoveel zaken denken, verwachtingen inlossen, enz. dat je voor jezelf de gezonde afweging moet maken wat haalbaar is en wat niet.

Conclusie

Integratie en systematische toepassing van mediawijsheid is voor mij een absolute must in het onderwijs, omdat het niet alleen de leerlingen belangrijke competenties kan bijbrengen en een fijne manier van weken kan aanbieden, maar ook hun leerkracht(en) kunnen hieruit voordelen halen. Vandaar de titel van mijn blogbericht... Als je zoveel mogelijk gaat doen via een online platform, kan je enorm toffe manieren aanbrengen om te werken waarbij je leerlingen plezier aan kunnen hebben, maar scheelt het je als leerkracht eveneens in papierwerk. 
Ben ik van mening dat je elke les mediawijsheid moet implementeren? Mediawijsheid is deels een instelling (vooral media-begrip dan) die je aanbrengt bij leerlingen en zij die aankweken zodat ze de vragen bijna automatisch gaan stellen (is het betrouwbaar? Waarom is het betrouwbaar? etc.) Vind ik dat je elke les bijvoorbeeld moet gebruik maken van Google Classroom? Neen, ik blijf ervan overtuigd dat een gezonde mix van werkvormen en methodieken nog steeds het best en uitdagendst is voor leerlingen. Dit houdt natuurlijk niet tegen dat je geen media-aspecten in je lessen kan integreren. Mediawijsheid en ICT kunnen in se, als je op voorhand een heel concreet doel voor ogen hebt, heel gemakkelijk geïntegreerd worden in een les als de instelling van de leerkracht juist zit en je de tijdsoverweging goed hebt afgewogen. 






Artikel

Vlaamse Overheid, Klasse, Mediawijsheid, het nieuwe lezen en schrijven (online), 10 maart 2016, https://www.klasse.be/38707/mediawijs-het-nieuwe-lezen-en-schrijven/ (28 maart 2016).

Andere artikels

Gopress, Gopress Academic, Van In leert Bengels Bingelen (online), 24 maart 2016, http://academic.gopress.be/Public/index.php?page=archive-article&issueDate=2016-03-24&articleOriginalId=trendsroulartatr1612-0541xml24032016-00000&q=onderwijs%20technologie%20ICT&pageNr=54 (28 maart 2016).

Mediahuis, De Standaard, Jongeren kunnen hun privacy op internet niet beschermen (online, 19 november 2014, http://www.standaard.be/cnt/dmf20141119_01385025 (28 maart 2016).

Vlaamse Overheid, Klasse, Leraar Tamara test leerplatform Google Classroom (online), 1 maart 2016, https://www.klasse.be/38669/leraar-tama-test-leerplatform-google-classroom/ (28 maart 2016).

Vlaamse Overheid, Klasse, De leraar van de toekomst is een vakidioot (online), 15 februari 2016, https://www.klasse.be/35955/hoe-ziet-jouw-job-eruit-in-2030/ (28 maart 2016).

Vlaamse Overheid, Mediawijs.be, E-inclusie in Vlaanderen: een toekomstvisie (online), 15 maart 2016, https://mediawijs.be/nieuws/e-inclusie-vlaanderen-toekomstvisie (28 maart 2016).

Vlaamse Overheid, Mediawijs.be, Mediawijsheid van LeRensbelang (online), 21 maart 2016, https://mediawijs.be/nieuws/mediawijsheid-lerensbelang (28 maart 2016).

3 opmerkingen:

  1. Je ervaring met ICT en mediawijsheid in de les komen mij bekend voor. Ik vind mediawijsheid erg belangrijk maar heb gezien dat ook in de derde graad jongeren eigenlijk heel weinig kennis hebben van het juist opzoeken van informatie of betrouwbaarheid van bronnen, enzovoorts. Op de vraag of Wikipedia een betrouwbare bron is, kreeg ik het antwoord 'Nee' volmondig door de klas gegeven. Toen ik vroeg 'waarom niet?' zeiden leerlingen 'Omdat dat wordt gezegd door onze leerkracht'. Voor mij is daar dus duidelijk een gebrek aan mediawijsheid en in dit geval historische onderzoeksvaardigheden waar ICT nu ook bij hoort.

    Toch vind ik het ook overweldigd als beginnend leerkracht. Zoals je zelf ook schrijft, waar haal je de tijd vandaan? Als ik een lesvoorbereiding maak waarbij leerlingen informatie moeten zoeken op de laptop, krijg ik het commentaar 'leg ze voor je begint uit hoe ze moeten werken met een zoekmachine, leg uit wat betrouwbare bronnen zijn, leg uit wat plagiaat is'. Uiteraard commentaar wat heel goed is om rekening mee te houden. Maar meteen schiet je in de stress, want hoe krijg je het voor elkaar om in 50 minuten de laptops op te halen, ze instructies te geven over informatieverwerving op het internet die zelf al een hele les zouden kunnen vullen, vervolgens de rest af te werken en ze 5 minuten op voorhand te laten stoppen want de laptops moeten uitgezet en weggebracht worden.

    Eerlijk gezegd vind ik het erg om te horen dat leerlingen in de derde graad bijvoorbeeld nog niet weten welke woorden ze moeten intypen om te zoeken met google. Dit is gedeeltelijk ook een taalkundig probleem (hoofdzaken-bijzaken onderscheiden etc). Maar om dan in één les al deze zaken op je te nemen is niet mogelijk. Daarom vind ik dat scholen misschien leerlijnen zouden moeten opstellen per leerjaar zodat hier vakoverschrijdend aan gewerkt kan worden. Anders probeert elke leerkracht een 'beetje' mediawijsheid te proppen in zijn/haar les en zullen de leerlingen aan het eind van hun secundair alleen maar te horen hebben gekregen dat Wikipedia niet betrouwbaar is en dat ze niet zomaar mogen knippen en plakken van websites. Ja, met enkel die informatie gaan ze het in het vervolgonderwijs niet makkelijk hebben.

    BeantwoordenVerwijderen
    Reacties
    1. Ik kan alleen maar beamen wat je hierboven verteld Joska (en ook wat jij, Melissa, hieronder te vertellen hebt. Een leerkracht is al met heel wat bezig, maar ik denk dat het echt cruciaal is dat er nog meer uitwisseling is, niet enkel binnen vakgroepen, maar ook daarbuiten, zodat er duidelijkheid ontstaat over wat wordt er in welk jaar aan de leerlingen meegegeven en wat mogen we verwachten in het jaar erop. Want, leerlingen die in het zesde komen en niet weten hoe ze efficiënt moeten zoeken, maar dat jij als leerkracht dit wel verwacht is helemaal niet fair tegenover hen. In andere blogberichten las ik dat integratie van ICT weinig voortgang bracht bij leerlingen, maar stel me gewoon steeds de vraag 'wordt er genoeg tijd besteedt aan de leerlingen werkelijk te leren hoe ze moeten omgaan met ICT'? Want integratie van ICT en het leren omgaan met ICT en het daarna implementeren zijn duidelijk twee afzonderlijke zaken, waar duidelijk aan het laatste echt voldoende aandacht moet besteedt worden.

      Uiteraard kan een individuele leerkracht alle verwachtingen hieromtrent niet allemaal waarmaken, en dat is ook zeker niet de bedoeling. Alleen, merk je wel als leerkracht dat met de 50 minuten die je hebt (waar er maar al te vaak maar 40 meer van overblijven!), het niet simpel is om dit allemaal waar te maken. Is dit een excuus om het niet te doen? Neen, uiteraard niet, maar we voelen allemaal dat er op dat vlak ofwel verandering moet komen, ofwel meer ondersteuning.

      Verwijderen
  2. Ik volg je helemaal in wat je hier zegt. Mediawijsheid is iets enorm belangrijk om bij te brengen aan je leerlingen. Er zijn er immers nog veel die te veel zaken posten zonder hier duidelijk over na te denken. Ik moet maar naar mijn kleine broer kijken en ik denk soms al, "Weet die niet dat wat hij nu post door iedereen zomaar gelezen kan worden?", maar dit zijn dingen die hij niet beseft, of waar hij alleszins niet bij stilstaat.
    Het is natuurlijk deels de taak van leerkrachten om hun leerlingen bewust te maken van alle voor-, maar ook nadelen die verschillende types media kunnen bevatten. Toch denk ik dat de leerkrachten hier niet alleen voor staan. Het moet een gedeelde taak zijn samen met de ouders. Hiermee propageer ik niet dat ouders als een soort cipier alle activiteit van hun kinderen op het internet gaan controleren. Nee, want dat zou denk ik een beetje het tegenovergestelde effect hebben. Maar ik denk wel dat het belangrijk is dat ouders, samen met leerkrachten werken aan de bewustmaking van hun kinderen.

    Ik herinner me zelf nog de studiedagen die we dan hadden in de middelbare school: rond drank- en drugspreventie, gezondheidspromotie, etc. Waarom kunnen scholen dan niet z'n dag gaan inrichten rond (sociale) media. Deze zijn immers niet meer weg te denken uit de samenleving van vandaag de dag. Is het dan niet belangrijk om hier evenveel op in te zetten als op bijvoorbeeld drank- en drugspreventie? Kinderen komen naar mijn mening over het algemeen toch vroeger in aanraking met (sociale) media dan met alcohol of drugs.

    Ik denk dat het ook belangrijk is dat dingen zoals mediawijsheid niet enkel vanuit de individuele leerkrachten uit moeten gaan, die dit gaan integreren om aan hun VOET'en te voldoen. Maar dat het belangrijk is dat er vanuit de school in het algemeen eenduidige visie wordt ontwikkeld over het gebruik van media en hoe ze mediawijsheid gaan proberen over te brengen naar hun leerlingen. Samen staan we sterk, zo gaat het gezegde toch. En als de leerlingen merken dat er vanuit verschillende hoeken dezelfde boodschap doorgegeven wordt, moeten ze zelf (volgens mij) toch ook de waarheid en het belang hiervan gaan inzien.

    Ik denk dat het op het vlak van deze dingen is, dat ook nieuwe leerkrachten zich kunnen gaan profileren. Het nieuw aan de slag gaan als leerkracht is zeer overweldigend, maar ik denk wel dat de boodschap ook duidelijker overkomt als deze overgebracht wordt door mensen die uit eigen ervaring spreken. Meestal gaat het hier dus om de jonge leerkrachten die zelf actief zijn op bijvoorbeeld sociale media.

    Tot slot denk ik ook dat het inderdaad hypocriet is om media angstvallig uit de klassen te gaan blijven weren - iets dat sommige leerkrachten nog steeds doen. Terwijl we hun anderzijds het belang van ICT in de hedendaagse samenleving en zaken zoals mediawijsheid proberen door te geven. Ik bedoel niet dat men voor alles ICT middelen moet gaan gebruiken, maar waarom niet integreren waar kan. Dat is mijn bescheiden visie op dit alles.

    BeantwoordenVerwijderen